Jak Spartanie spartolili Spartę

Początek spartańskiej państwowości był wynikiem kolejnej migracji ludów na dużą skalę, a mianowicie podboju półwyspu Peloponez przez plemiona doryckie. Stało się to kilka dekad po wojnie trojańskiej. Sparta, nazywana także Lacedemonem, bardzo szybko powiększała swoje terytorium, które początkowo obejmowało tylko parę wsi. W wyniku zacieśniającej się współpracy między nimi i synojkizmu (jednoczenia się domostw) zrodziło się przyszłe państwo spartańskie.

W IX wieku mityczny prawodawca Likurg ustanowił system państwowy Sparty, który otrzymał od wyroczni delfickiej. 

Według dokumentu z VIII-VII wieku p.n.e. znanego jako Wielka Rhetra na czele państwa stało dwóch dziedzicznych królów z dynastii Agiadów i Eurypontydów. Pełnili oni funkcję dowódców armii, a także mieli pewne obowiązki natury religijnej, lecz ich władza była niewielka. Ważniejszy status i formalnie najwyższą władzę w państwie miało zgromadzenie wojowników „apella”, wolnych obywateli spartańskich w wieku powyżej 30 lat. Co ciekawe, na zgromadzeniach głosowano poprzez krzyk.

Na wiecach ustalano uchwały, które stanowiły prawo, a także wydawano wyroki. Decyzje podejmowano pod wpływem Rady Starszych, czyli geruzji, która liczyła 30 członków (w tym dwóch królów). Powoływano do niej szanowanych obywateli, którzy mieli ukończone 60 lat. Geruzja stopniowo traciła wpływy na rzecz eforatu (pięciu nadzorców zajmujących się przestrzeganiem prawa).

Likurg wprowadził również zakazy dotyczące nadmiernego wzbogacania się, żelazną dyscyplinę w formacjach bojowych, surowe wychowanie (agoge), a także wspólne posiłki.

W VII wieku p.n.e. Sparta podbiła sąsiednie obszary Mesenii, zamieszkane przez Achajów. Periojkowie, bo tak ich zwano, poddali się praktycznie bez walki. Pozbawiono ich praw politycznych, ale pod względem ekonomicznym byli ludźmi wolnymi. Liczni niewolnicy, czyli helioci, byli własnością państwa i nie można ich było sprzedać. Ponieważ Spartanie obawiali się ich buntów, niechętnie brali udział w dalekich wyprawach. U szczytu potęgi około 400 r. p.n.e. rodowitych Spartan było 25 tysięcy, a niewolników pół miliona. Zajmowali się oni szkoleniem wojskowym oraz przygotowaniem do wojen.

Już od 7 roku życia wszyscy chłopcy byli poddawani rygorystycznym ćwiczeniom fizycznym i wojskowym, dzięki czemu zarówno pod względem ilości, jak i jakości, armia Spartan wyprzedzała pozostałe wojska greckie.

W VI wieku p.n.e. Spartanie rozszerzyli swoje wpływy i zdominowali Grecję. Sto lat później Ateny próbowały rzucić im wyzwanie, ale bezskutecznie. Nawet porażka w wojnie z Persją nie wstrząsnęła potęgą Sparty. Sytuacja radykalnie zmieniła się dopiero w IV wieku przed naszą erą.

Długa dominacja Spartan, których reszta Greków uważała za nieokrzesanych wojowników, drażniła zamożnych i wpływowych polityków. Teby odmówiły uznania warunków pokoju zawartego z Persją i znalazły w tym poparcie Aten. W 376 p.n.e. w Bitwie morskiej pod Naksos Ateńczycy umacniają swój prestiż zwyciężając Spartan. Początek końca wielkości Lacedemończyków to wyzwoleńczy bunt miast greckich przeciwko dominacji Sparty, zwany wojną beocką.

Genialny dowódca Teb Epaminondas po raz pierwszy w historii pokonał w niej większą liczebnie spartańską armię w Bitwie pod Leuktrami.

Wkrótce Sparta straciła ekonomiczne podstawy do utrzymania potężnej i dobrze uzbrojonej armii. Dotychczas nieustraszeni wojownicy zaczęli budować mury wokół swoich miast, co odebrano jako oznakę słabości. Spartanie mówili z dumą, że męstwo zastępują fortyfikacje, ale skalisty teren wokół Lacedemonu przez wieki chronił ich przed najazdami.

W III wieku p.n.e. Sparta była w poważnym kryzysie. Z powodu dużych strat wojennych i okrojenia terytorium w całym państwie pozostało tylko 700 rodzin. Wojowników nie stać było na kupno pełnej zbroi, co zgodnie z zasadami oznaczało pozbawienie obywatelstwa i prawa do głosu. Marzycielski władca Agis IV w 242 p.n.e. chciał zniszczyć wszystkie księgi zadłużenia i przeprowadzić reformę własności ziemi w celu poprawy gospodarki. Nie udało mu się, ale jego dzieło dokończył Kleomenes III.

W rezultacie Sparta ponownie próbowała dyktować swoją wolę innym greckim państwom, ale czasy się zmieniły. Wrogowie poskarżyli się królowi Macedonii Antygonowi III Dosonowi, który wraz z sojusznikami w 222 p.n.e. pokonał Spartan w bitwie pod Selazją. I w II wieku przed naszą erą Rzymianie przybyli do Grecji, sprytnie wykorzystując stare spory między miastami-państwami. Niezwyciężona Sparta nie była w stanie walczyć z imperium i ostatecznie stała się częścią jednej z prowincji Rzymu.

Przyczyną upadku wychwalanej przez Platona spartańskiej potęgi stały się wojny, czyli to, z czego ona słynęła. Militarne działania skutecznie przetrzebiły ilość wojowników i wykończyły finansowo państwo, po którym do dziś zostały wielkie opowieści oraz niewielkie ruiny.

źródło: [1]