Lelek kozodój: fruwający owadożerca à la wąż

Czym ptak może wydoić kozę? Skrzydłem? Starożytni powiedzieliby, że dziobem. Patrząc na kozodoja można by im uwierzyć. To jeden z najbardziej niezwykłych ptaków posiadający olbrzymią paszczę przeznaczoną do łowienia owadów. Jego żuchwa kończy się tuż pod okiem, a szeroko otwarty dziób sprawia wrażenie demonicznego połykacza powietrza.

Według legend tą paszczą lelek wypijał mleko pasących się kóz i stąd jego nazwa „kozodój”. W rzeczywistości o zmierzchu i o świcie lelek odwiedza kozie pastwiska, bo tam gdzie są krętorogie, tam są chmary pysznych owadów. Lelek gustuje w ćmach, chrząszczach, konikach polnych, świerszczach i muchówkach, ale właściwie zjada niemal wszystko, co fruwa.

Istnieje 60 gatunków kozodojów, a każdy z nich ma swój własny zakątek świata. Można je znaleźć w Europie, Afryce, Azji. Ubarwienie lelka imituje korę, a ponieważ ptak często wybiera do życia tereny przypominające jego kolorystykę, to niezwykle trudno go złowić wzrokiem. W dodatku, w przeciwieństwie do innych ptaków, siada wzdłuż, a nie w poprzek gałęzi, stając się niejako częścią drzewa. Innymi słowy, jeśli ty nie widzisz lelka, on nadal może widzieć ciebie. Rozmiarami podobny jest do smukłej turkawki lub kosa. Nie przekracza 40 centymetrów długości i waży od 100 do 250 gramów.

Przy odrobinie szczęścia można go usłyszeć nocą, bo gdy leci wydaje dźwięk „ku-ik”. Podczas okresu godowego swą obecność samiec zaznacza także mrocznym warkotem, który trwa zwykle minutę. Brzmi on jak pracujący silnik „erro-rrroor”. Lelki wabią samice nietypowym wołaniem, które przypomina „hejt”, a kiedy spłoszony ptak podrywa się do lotu wydaje ochrypły odgłos „chrak”. Często udaje się zwabić tokującego ptaka, klaszcząc w dłonie. Samiec traktuje ten dźwięk jak toki innego osobnika i podlatuje bliżej, by przegonić rywala ze swego terytorium.

Nic dziwnego, że caprimulgusem zainteresował się sam H.P. Lovecraft, który w „Koszmarze w Dunwich” opisywał masowe zgromadzenia lelków towarzyszących umierającym ludziom. Ptaki zrównywały swój śpiew z oddechem konającego, a gdy po jego śmierci odlatywały, oznaczało to, nie zdobyły nowej duszy. Kiedy udało im się porwać duszę, demonstrowały to złowieszczym zawodzeniem do samego świtu.

Ci latający porywacze dusz mają wielkie czarnobrązowe oczy, dzięki którym świetnie widzą w ciemności. Polują cicho i sprawnie otwierając w locie dziób, do którego wpadają ich przysmaki. Gdy warunki pogodowe są niesprzyjające, lelek obniża temperaturę ciała, zwalnia przemianę materii i zapada w letarg.

Lelki budują gniazda bezpośrednio na ziemi, w piasku, wrzosowisku, mchu lub żwirze. Dwa razy w ciągu roku składają po 2 błyszczące jaja, w maju i lipcu. W razie niebezpieczeństwa matka może przenieść jaja w dziobie. Po 3 tygodniach rodzą się pisklęta, które po kilku dniach biegają po ziemi w pobliżu gniazda. Gdy mija 20 dni, zaczynają latać, a pełną samodzielność uzyskują po kolejnych 3 tygodniach.

Ciekawe zachowanie lelka można zaobserwować, kiedy siedzi na gnieździe i widzi zbliżające się zagrożenie. Ptak dopuszcza do siebie intruza, a gdy ten jest zbyt blisko nagle podrywa się do krótkiego lotu i upada udając rannego. Odciąga w ten sposób uwagę od gniazda. Najpierw symuluje, że ma złamane skrzydełko lub nogę albo też obsypuje się piachem. Na koniec sięga po najbardziej skuteczną broń: rozdziawia paszczę i zaczyna głośno syczeć niczym wąż. Takiego widoku nie da się zlekceważyć. 

Pamiętajmy, że maj to miesiąc, w którym kozodoje wracają z afrykańskich zimowisk i rozpoczynają gody. Można je spotkać w Polsce na skraju suchych, świetlistych borów sosnowych, w pobliżu łąk i pól, a także na wrzosowiskach i wydmach z młodymi kompleksami leśnymi. 

źródło: [1][2]