Jak wiele rzeczy w Europie i na świecie, także i tę zainicjowali Francuzi, których Polacy uczyli jeść widelcem. Obecnie nazywamy to coś Międzynarodowym Układem Jednostek Miar, w skrócie Układem SI. Został on oficjalnie przyjęty przez wszystkie kraje świata z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych, Liberii oraz Mjanmy. W Polsce SI obowiązuje od 3 grudnia 1966 roku, bo w tymże roku obchodziliśmy Tysiąclecie Chrztu Polski i trzeba to było jakoś policzyć, podsumować i uświetnić.

System z metra cięty, prosto z księdza wyjęty

W 1668 roku John Wilkins, angielski duchowny, zaproponował skoordynowany system jednostek miar: długości, powierzchni, objętości i masy. Zdefiniował metr jako długość wahadła wychylającego się z częstotliwością dwóch sekund na cykl. Ten pierwszy metr wynosił prawie metr, bo 993,7 mm dzisiejszej miary (38 pruskich cali).

Dwa lata później Gabriel Mouton, opat kościoła św. Pawła w Lyonie we Francji, zaproponował jednostkę długości opartą na obwodzie ziemi, podzielonym na dziesiętne (obecnie ta wielkość to mila morska, 1,852 m). Jednak nie był to odpowiedni czas, ani politycznie, ani technologicznie na wprowadzenie nowych systemów, mimo że stary powodował wiele problemów.

Francuska Rewolucja, czyli na ile łokci potoczy się głowa władcy

Cale, łokcie i inne stopy były różne dla każdego kraju, bo opierały się na wymiarach królewskiej ręki lub nogi. Dopiero gdy nadeszła Rewolucja Francuska i monarsze kończyny razem z głową okrutnie odcinano – pojawił się idealny czas na zmiany. Zanim zgilotynowano Ludwika XVI zmuszono jego głowę do wydania dekretu o ustanowieniu metra jako podstawowej jednostki długości.

Sponsorem miar i wag w Zgromadzeniu Narodowym był biskup Autun, znany jako Talleyrand. Pod jego auspicjami Akademia Francuska powołała kilka komitetów do wykonania prac nad stworzeniem użytecznego systemu. Jeden z nich zalecił układ oparty na długości równej jednej dziesięciomilionowej odległości między równikiem a biegunem północnym.

Dokładnych pomiarów dokonano na trasie Dunkierka – Barcelona. Zespół geodezyjny pod kierunkiem Pierre’a Mechaina i Jeana Baptiste’a Josepha Delambre’a spędził 6 lat mierząc „łuk” południka paryskiego między Francją a Hiszpanią. Geodeci byli prześladowani, a czasami trafiali do więzień podczas wykonywania pomiarów z powodu donosów zirytowanych ich opieszałością obywateli i urzędników. Komisja nadała jednostce długości nazwę „metre”, (w USA „meter”). Nazwa ta pochodzi od greckiego słowa „metron” oznaczającego „miarę”. 

Wprowadzono również system dziesiętny, dzięki któremu nie trzeba było dzielić przez 16 (by zamienić uncje na funty), czy przez 12 (by zamienić cale na stopy). Można powiedzieć, że tym samym Francuzi dostosowali system do poziomu matematycznego mózgu przeciętnego człowieka. Aby nie było niedomówień i by zapanował porządek – w 1791 roku zainstalowano w Paryżu i okolicach 16 wzorców metra wykonanych z marmuru. Do dzisiaj zachowało się kilka z nich, jeden jest na placu Vendome przy bramie Ministerstwa Sprawiedliwości.

W międzyczasie naukowcy otrzymali zadanie określenia innych jednostek, z których wszystkie musiały opierać się na metrze.

Początkową jednostkę masy, „gram”, zdefiniowano jako wagę jednego centymetra sześciennego – sześcianu wody w temperaturze topniejącego lodu. Jeśli chodzi o pojemność, „litr” został zdefiniowany jako objętość decymetra sześciennego - sześcian o długości 0,1 metra z każdej strony.

Po ustaleniu jednostek system metryczny przeszedł we Francji wiele okresów łaski i niełaski. Mimo że Napoleon kiedyś zakazał jego używania, układ został oficjalnie przyjęty przez rząd francuski 7 kwietnia 1795 r. Konferencja naukowa, która odbyła się w latach 1798–1799 (z udziałem przedstawicieli Holandii, Szwajcarii, Danii, Hiszpanii i Włoch) zweryfikowała podstawy i zaprojektowała prototypy. Stałe wzorce zostały wykonane z platyny. Normy te stały się oficjalne we Francji 10 grudnia 1799 roku.

Chociaż układ metryczny początkowo nie spotkał się z wielkim entuzjazmem, kolejne kraje chętnie przyjmowały go, szczególnie gdy Francja wprowadziła obowiązek jego stosowania w 1840 roku.

Znormalizowana struktura i łatwość obliczeń sprawiły, że system dobrze nadawał się do prac naukowych i inżynieryjnych. W związku z tym jego szybkie rozprzestrzenianie zbiegło się z epoką dynamicznego rozwoju technologicznego. W Stanach Zjednoczonych, na mocy Ustawy Kongresu z 1866 r., dozwolone stało się stosowanie wag i miar systemu metrycznego we wszystkich umowach, transakcjach i postępowaniach sądowych (obok funkcjonujących innych systemów imperialnych, jak angielski czy holenderski).

Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku niezbędne okazały się doskonalsze standardy metryczne, które sprostałyby postępowi naukowemu. W 1875 roku międzynarodowe porozumienie, zwane Konwencją Metryczną, ustanowiło dobrze zdefiniowane i ujednolicone normy dotyczące długości i masy. W tym samym czasie utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag (BIPM) z siedzibą w Sevres, które jest finansowane ze składek sygnatariuszy traktatu.

Traktat został podpisany przez 17 krajów, w tym także Stany Zjednoczone. Do 1900 roku 35 państw, w tym główne kraje Europy kontynentalnej i Ameryki Południowej, oficjalnie zaakceptowało system metryczny.

W 1960 r. Konferencja Generalna ds. Miar i Wag opracowała rewizję i uproszczenie układu. Bazą SI zostało siedem jednostek podstawowych - metr (długość); kilogram (masa); sekunda (czas); amper (prąd elektryczny); kelwin (temperatura termodynamiczna); mol (liczność materii); kandela (światłość). 

USA - WTF?

W 1971 roku amerykański Departament Handlu przekazując Kongresowi wyniki trzyletniego badania Metric Study Act z 1968 roku, zalecił utrwalenie w Stanach systemu metrycznego w ciągu 10-letniego okresu przejściowego. Badanie wykazało, że jednostki metryczne zostały już wdrożone w wielu obszarach i że ich wykorzystanie rośnie. 

W 1975 roku uchwalono ustawę wzywającą do dobrowolnej konwersji na system metryczny. Utworzono Amerykańską Radę Metryczną, która miała edukować i zachęcać do jego powszechnego stosowania. Stała się ona jednak obiektem kpin, a jej działalność wywołała duży opór wśród ludności poszczególnych stanów. W 1982 roku Radę rozwiązała administracja Ronalda Reagana.

Poprawki do ustawy z 1988 r. określiły system metryczny jako preferowany w handlu w Stanach. Odtąd wymagano, aby każda agencja federalna do końca roku podatkowego 1992 zastosowała metryczny system miar w swoich zamówieniach, o ile jest to wykonalne i praktyczne.

Obecnie w Stanach stosuje się podwójną metodykę, chociaż wiele dużych gałęzi przemysłu przestawiło się na wykorzystanie międzynarodowego układu SI. Jednak zwykli Amerykanie nie są chętni na jednoznaczne opowiedzenie się za jednym systemem, dlatego Kongres nie forsuje prawa, które uczyniłoby system metryczny obligatoryjnym w USA. 

Ponieważ metryczność jest jedynym językiem pomiaru w większości krajów świata, zagraniczni klienci kupujący amerykańskie produkty wymagają, aby były one dostarczane z etykietami i wytwarzane w jednostkach metrycznych. Kto wie, może zamożni konsumenci z reszty świata wymuszą na USA rezygnację z systemu imperialnego, obecnie niewartego funta kłaków?

Pozostaje nam, Europejczykom, wierzyć, że wprowadzenie metra będzie dla USA kamieniem milowym. Póki co pamiętajmy, że w amerykańskim pubie galon piwa to nie to samo, co litr, a buty mierzy się w każdym calu.

źródło: [1]